Nhân vật lịch sử: Vua Trần Anh Tông

Xuân đến rồi, ôi cần một cụ tươi mưởi.

Nói dễ, nhưng tìm trong sử cũ ra một cụ hoàng đế tươi mưởi  hơi bị khó. Viết về các vị vua, sử gia  phải  lễ phép, đại loại “Vua điềm đạm, kính cẩn, đối xử với các đại thần rất có phép tắc, với thái hậu rất mực cung kính vv..”. Đọc xong cả bài dài,  nhìn kỹ lại ngày tháng, té ra là cụ vua ” điểm đạm, kính cẩn”  lúc đó khoảng ba tuổi rưỡi.

Vua Trần Anh Tông là một trong số ít nhân vật mà  cái  sức sống mãnh liệt  cùng sự vui vẻ, nhẹ nhàng  của ngài còn ánh qua được những trang chính sử thường trang trọng và nặng nề.

Nhà Trần khởi nghiệp từ vùng sông nước, hiếu võ và thiên chiến. Các hoàng thân đều theo tục xăm mình, xăm rồng trên  hai đùi (theo truyền thuyết, rồng kỵ với thuồng luồng,  mối đe doạ  của những người làm nghề sông biển).  Binh sĩ và dân thường cũng theo đó mà làm theo, nên tục xăm mình rất được chuông vào triều Trần.

Xăm thì  trông đẹp và oai phong thật. (Cái này làm mình nhớ lại các anh “gấu/quân khu” hồi còn đi học phổ thông; nhiều anh không biết đã có mảnh tình vắt vai chưa, nhưng mà trên tay toàn những trái tim rỉ máu mới lị tim bị tên bắn chi chít như phim Xích Bích, trông rất ấn tượng.)

Vua Anh Tông không thích xăm, có lẽ vì một lý do rất thường tình, là nó đau.  Một hôm nhà vua đến thăm thượng hoàng Nhân Tông, bố đã bảo  thợ đứng ngoài cổng cung, đợi xăm cho nhà vua. Biết thế, nhân lúc bố tiếp chuyện các quan, vua Anh Tông len lén trốn ra ngoài mất. Thượng hoàng ngoảnh lại, thì ông vua con đã mất tăm, không biết làm thế nào, đành phải đè hoàng tử thứ là Quốc Chẩn ra xăm vậy. Từ đó tục xăm mình cũng bớt dần.

Trong việc trị nước, nhà vua là người biết nghe theo lời khuyên.  Đầu triều Anh Tông, ra triều rất nhiều. Thượng hoàng  Nhân Tông trông thấy  sổ họp faculty meeting kín đặc sốt ruột nói “Cái nước bé tí, họp gì mà lắm thế”.  Từ đó nhiều việc rườm rà  được giảm bớt đi. Cũng nghe lời bố trách, mà bỏ được tất uống rượu.

Nhà vua là người thích ra ngoài cung chơi. Nửa đêm cùng với thi vệ ra phố tới sáng,  gập đám côn đồ đánh nhau bị củ đậu bay cả vào đầu, thị vệ phải quát lên là vua, bọn đầu gấu mới chạy mất. Cái tục vi hành như nghìn lẻ một đêm này, hoàng đế Việt nam ít người có. Giá như có ai đi theo ghi lại các cuộc vi hành  này, chắc có khối cái hay.

Vua Anh Tôn dùng ngừoi rất cẩn thận. Nể bố như vậy, nhưng khi thượng hoàng Nhân Tôn muốn nhà vua dùng người hầu cận của mình là Nguyễn Quốc Phụ vào chức to, Anh Tôn  từ chối, vì Quốc Phụ không có tài.  Những người hầu cận nhà vua từ thuở  còn là hoàng tử như Nguyễn Sĩ Cố và Chu Bộ, đến cuối đời cũng chỉ được làm những chức quan không quan trọng, cho có lương bổng, chứ không bao giờ có thực quyền. Cả hai người này theo nhà vua suốt  đời hết sức tận tình, đều  tòng chinh mà  chết trong cuộc tấn công Chiêm Thành.  Trong khi đó rất nhiều người trẻ như Đoàn Nhữ Hài được cất nhắc rất sớm.  Trước thời Anh Tông, các chức quan trọng trong triều phần lớn do người họ Trần đảm nhiêm. Thời Anh Tông cất nhắc rất nhiều   triều thấn trụ cột là người ngoài họ, vì tài mà dùng,  từ   Phạm Ngũ Lão, Trương Hán Siêu, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát đến Mạc Đĩnh Chi, Đoàn Nhữ Hài, Nguyễn Trung Ngạn vv.

Vua Anh Tông cũng là người phá tục chỉ lấy người trong họ của nhà Trần.  Cái này phải nói rất chi sáng suốt, vì  lấy mãi người trong họ, xác suất cá sấu rất cao. Ngoài hoàng hậu chính là con gái của Hưng Nhựợng Vương Quốc Tảng, cháu nội của Hưng Đạo Vương, chắc  là do cơ cấu, các bà khác đều là người khác họ. Con trai nối dõi của nhà vua là con của bà hai, là con gái của Trần Bình Trọng (Bình Trọng gốc  họ Lê). Bà ba là con gái của Phạm Ngũ Lão. Đặc biệt là nhà vua có một bà Tây hẳn hoi, là Đa La Thanh, con của một ông sư người nước ngoài. Cụ sư này sách chép tên là Du Chi Bà Lam, nội ngoại công phu cực cao, có thể xếp bằng nổi trên mặt nước và dùng khí công thu cả ngũ tạng lên trên ngực. Tại sao cụ lại có con gái xinh, và sang tận Việt Nam,  và lại lấy nhà vua, chắc phải là chủ đề của vài pho truyện chưởng.

Thời Anh Tông, lánh thổ nước ta được mở rộng đáng kể. Vua Anh Tông theo lời khuyên của Trần Đạo Tái và Trần Khắc Chung, gả em gái cho vua Chiêm Thành Chế Mân, mà được hồi môn là hai châu Ô, Rí ( đất  Thuận Hoá sau đó). Diên tích hai châu này phải tới 10-15% lãnh thổ Đại Việt lúc đó. Vua Chế Mân mất, Trần Khắc Chung đón công chúa về, người Chiêm Thành nổi giận muốn lấy lại đất. Vua Anh Tông thân chinh đem quân đi đánh, dùng mưu của Đoàn Nhữ Hài mà dụ được Chế Chí ra hàng, thắng trận  không mất một mũi tên.  Nhà vua dúng những người giỏi như Trương Hán Siêu cai trị, dân chúng rất theo.Từ đó đất Thuận Hoá mãi mãi thuộc về Đại Việt.Đến đời Nghệ Tông, người Chiêm lại mạnh, đánh ra tận Thăng Long, nhưng cũng không lấy lại được Thuận Hoá. Đời Trùng Quang đế Thuận Hoá là  đất căn bản của Đặng Dung chống lại quân Minh.  Sau này các chúa Nguyễn cũng lấy Thuận Hoá làm căn bản mà tiến dần vào Nam, khai phá cả đât Nam bộ hiên nay.

Khi vua ốm nặng, có thiền sư là Phổ Tuệ muốn vào thăm nói chuyện sống chết. Nhà vua sai người từ tạ mà rằng “Thôi thiền sư đợi bao giờ vua mới lên ngôi, nó có bảo  cúng tế làm gì thì làm, chứ còn chuyện chết, thì nhà sư cũng đã chết đâu mà nói”.  Trên giường bệnh, cũng vẫn phảng phất nụ cười. Lúc bình sinh cũng hay viết thơ, thành một tập, trước lúc mất nhà vua cũng sai đốt cả, về sau chỉ lưu lại được vài bài.

Về  thời thịnh trị dưới các triều đại phong kiến Việt Nam, hay thấy  nhắc đến thời vua Lê Thánh Tông. Vua Lê cũng là vị vua trẻ, sáng suốt. Nhưng vì một lý do nào đấy mà tôi vẫn thích thời vua Anh Tông hơn, có lẽ là vì  thời đó ảnh hưởng của đạo Nho chưa mạnh,  cái phóng khoáng mạnh mẽ của  hào khí Đông A còn cảm nhận được trong triều ngoài nội. Và chưa có cái gọi là Tao Đàn.

Hồi tôi bé, Hà nôi có phố Phạm Ngũ Lão, Trương Hán Siêu,  đến Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Trung Ngạn vv, và  các phố mang tên tất cả các anh hùng chống Nguyên Mông, nhưng không thấy phố Trần Anh Tông. Các chúa Nguyễn cũng chẳng có ông nào, chắc cho nó bình đẳng. Còn thì gần đây thành phố mở  rộng lên tận Hà Tây, mọc ra ty tỷ phố mang tên những ông rất hiểm hóc, vì rất ít ai  biết các bác ấy đã từng làm gì. Chẳng biết có bác nào đi xin ấn đền Trần không nhỉ ?