Nhân vật lịch sử: Nam Việt Triệu Vũ Đế

Nói cái tên  thế này, ít ai quan tâm đó là ông nào.  Các bác xe ôm bảo là làm gì có phố nào tên dài thế, chỉ có phố Lý Nam Đế thôi. Còn các  ông be bé thích truyện chưởng có thể sẽ nghĩ đến ông Nam Đế họ Đoàn,  sở trường công phu Nhất Dương Chỉ, có thể bắn tia la-ze bằng ngón tay.

Con tằm nó nhả ra tơ,  có lẽ nên bắt đầu bằng chuyện Mỵ Châu-Trọng Thuỷ mà ai cũng biết. Có một điều lạ là lịch sử Việt Nam có nhiều chuyện rất hay, nhưng học trò thì lại chán môn Sử không chịu được.  Chuyện Mỵ Châu-Trọng Thuỷ là một thí dụ.  Về mặt ly kỳ, nó hơn hẳn 007. Có điệp viên trẻ tuôi  đẹp trai. Có nữ vai chính xinh đẹp dễ thương. Có chiến tranh tàn khốc, vũ khí huỷ diệt, âm mưu chính trị, đủ cả.  Hơn nữa, đoạn kết lại bi đát mang đậm tính by kịch Hy Lap-La Mã, hơn hẳn kiểu “happy ending” xem được nửa phim đã đoán được của Hollywood.  Trộm nghĩ chuyện Ba Chàng Ngự Lâm dở òm lại bốc phét tưng bừng mà còn làm phim được mấy lần, kể cũng phí cho điện ảnh nước ta.

Ông Triệu Vũ Đế ở trên, chính là bố kiêm chỉ đạo viên của anh 007 Trọng Thuỷ.  Tên khai sinh của ông là Triệu Đà, làm quan cho nhà Tần. Nhân lúc nhà Tần sụp đổ, Hán Sở tranh hùng, Triệu Đà chinh phục các nước ở phía Nam, gần khu vực đóng quân của ông ta (trong đó có Âu Lạc của An Dương Vương Thục Phán), và lập ra nước Nam Việt.  Triệu Đà xưng đế (Triệu Vũ Đế) độc lập và đương đầu với Trung Quốc.  Truyền đến đời cháu,  nước suy yếu  rồi bị nhà Hán xâm chiếm.  Các quận Giao Chỉ, Cửu Chân bắt đầu lập ra từ đó.

Vấn đề ông  Triệu có được tính là một ông vua của Việt Nam hay không được các sử gia bàn cãi rất nhiều.  Trước thời Nguyễn, các sử gia chính thống như cụ Lê Văn Hưu,  cụ Ngô Sĩ Liên,   coi vua Triệu Vũ Dế là một ông vua của người Việt.   Cụ  Nguyễn Trãi,  trong Bình Ngô Đại Cáo,  một trong những bài văn hào hùng nhất của dân tộc, viết

“ Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần nối đời dựng nước

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, mỗi bên hùng cứ một phương “

Hai câu này khẳng định nền độc lập của nước ta qua cả nghìn năm. Mỗi triều đại đối chọi với một triều đại Trung Quốc, song song về thời gian.  Nhà Triệu được nhắc đến ở đây là nhà Triệu của Triệu Vũ Đế.

Từ  cuối nhà Hậu Lê trở đi, nhà Triệu được nhìn nhận như là một thế lực đô hộ hơn là một  triều đại của người Việt.  Hồi tôi học cấp 2, bài Bình Ngô Đại Cáo được giảng rất kỹ, nhưng thầy cô cũng không nói nhà Triệu là nhà nào (thật thà  lúc đầu cứ tưởng là bà Triệu, mặc dù cảm thấy không hợp lắm, vì bà Triệu không làm vua và chống lại Đông Ngô chứ không phải nhà Hán).

Kể ra  giải thích về phương diện nào cũng có lý. Triệu Vũ Đế đặt tên nước là Nam Việt, trong đó có Âu Lạc và nhiều tộc Việt khác. Nam Việt hoàn toàn độc lập với Trung Quốc. Nhà vua xưng đế, tỏ ra ngang hàng với Hán Cao Tổ. Sau đó Lục Giả đi sứ sang Nam Việt, thuyết  phục Vũ Đế giảm một mực xuống tước vương. Triệu Đà chịu nhún, nhưng thái độ vẫn hết sức mạnh mẽ,  coi mình ngang với Lưu Bang. Đoạn đối thoại giữa Triệu Đà và Lục Giả được Tư Mã Thiên chép lại hết sức sinh động trong Sử Ký.

Vũ Vương vốn là người kiêu căng, có ý không muốn phục nhà Hán, đến khi Lục Giả sang đến nơi, vào yết kiến Vũ Vương, Vũ Vương ngồi xếp vành tròn, không đứng dậy tiếp. Lục Giả thấy vậy mới nói rằng: “Nhà vua là người nước Tàu, mồ mả và thân thích ở cả châu Chân Định. Nay nhà Hán đã làm vua thiên hạ, sai sứ sang phong vương cho nhà vua, nếu nhà vua kháng cự sứ thần, không làm lễ thụ phong, Hán đế tất là tức giận, hủy hoại mồ mả và giết hại thân thích của nhà vua, rồi đem quân ra đánh thì nhà vua làm thế nào?” Vũ vương nghe lời ấy vội vàng đứng dậy làm lễ tạ, rồi cười mà nói rằng: “Tiếc thay ta không được khởi nghiệp ở nước Tàu, chứ không thì ta cũng chẳng kém gì Hán Đế!”

Trong lịch sử ngoại giao giữa Trung Quốc và các nước nhỏ láng giềng, it khi có một ông vua  nước nhỏ nào đối đáp mạnh mẽ như vậy.  Đường lối đối ngoại của nhà Triệu tương đối giống đường lối của nhà Lý, nhà Trần sau này. Ngoài mặt hoà hoãn chịu thần phục nhà Hán, nhưng trong nước Triệu Đà vẫn dùng đế hiệu, và khi cần dùng vũ lực chống lại  rất kiên quyết (như việc đánh bại các đạo quân của Lữ Hậu).

Về một mặt khác,  Triệu Đà hiển nhiên sinh ra ở Trung Quốc, làm quan cai trị cho nhà Tần.  Sau khi lập ra Nam Việt, ông đóng đô ở Quảng Tây,  it khi xuống đến  vùng đất của Việt Nam hiện nay.  Sử gia Ngô Thì Sĩ cho rằng phần lớn đất đai của nhà Triệu lúc đó thuộc về Trung Quốc hiên nay, nên nhà  Triệu không thể được coi là một triều đại của người Việt.

Về  đời tư, có một số tài liệu cho rằng Triệu Vũ Đế lấy vợ gốc Giao Chỉ  và sống theo phong tục của người Việt.  Ông sống rất thọ, và đến cuối đời đã quên hết các phong tục của Trung Quốc.

Trong bảo tàng Lịch sủ, cạnh bản sao của bia Vĩnh Lăng, có chép hai câu trên của Ức Trai tiên sinh, nhưng chữ Triệu bị thay bằng dấu ba chấm

“ Từ … Đinh, Lý, Trần nối đời dựng nước

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, mỗi bên hùng cứ một phương “

Việc nhà Triệu có phải là một triều đại của người Việt hay không,  chắc các sử gia còn nhiều bàn cãi.

Chỉ trộm nghĩ rằng cụ Nguyễn là bậc đại bút, là nhà văn hóa lớn của cả dân tộc, không dùng văn của cụ thì thôi,  chứ dùng mà lại bỏ bớt đi, câu văn mất  tình đối xứng và vẻ đẹp của nó.  Nếu  ai không biết, thì thấy câu văn khập khiêng, hơi văn cũng mất cái hào hùng, đọc lên có khi lại cảm thấy bên “ta” bị thiếu hụt tí chút.